Zaliczka nie jest instytucją prawną, dlatego nie ma jej jednoznacznej definicji. Jesto to pewna kwota pieniężna (nie może być to świadczenie innego rodzaju) wpłacana na poczet ceny. Stanowi ona częściową zapłatę za towar lub usługę, która będzie wykonana lub dostarczona w późniejszym terminie, dlatego też jest zaliczana jako część ceny lub wynagrodzenia. 

Zaliczka może być uiszczona zarówno przed podpisaniem umowy, jak i w momencie jej podpisania, a a także przez cały okres do ostatecznego wykonania umowy. Samo wpłacenie zaliczki nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

Zaliczka wpłacana przez stronę umowy stanowi o tym, że poważnie traktuje on swojego kontrahenta i zdaje sobie sprawę z kosztów, które będzie ponosił. Dla strony wykonującej umowę może być ona niezwykle pomocna, ponieważ zabezpiecza np. możliwość zakupienia materiałów lub innych zasobów niezbędnych do wykonania umowy.

W momencie gdy umowa zostaje wykonana, zaliczka zaliczana jest na poczet ceny. W przypadku gdy jedna ze stron nie wykonuje umowy, co do zasady zaliczka jest zwracana. 

Problemem szczególnie może być sytuacja, w której to klient wycofuje się z umowy. Ze względu na fakt, że zaliczka nie ma sama w sobie charakteru zabezpieczającego, także teoretycznie powinno się ją zwrócić. W sytuacji gdy kontrahent poniósł już pewne koszty, zaliczka może zostać wykorzystana jako ułatwiony sposób dochodzenia ich zwrotu. Gdy jednak wpłacający zaliczkę zakwestionuje owe koszty, sprawa może trafić do sądu.